Senaryo 1: Tren raylarinin yonunu degistiren makasin yanindasiniz, trenin geldigini goruyorsunuz. Trenin gittigi yondeki raylarda calisan 5 isci var. Eger tren gitmeye devam ederse bu 5 isci olecek. Onlari uyaramiyorsunuz ve onlar da treni goremiyor. Makasin ayrildigi diger raylarda ise sadece 1 tane isci goruyorsunuz calisan. Soru: Bu durumda makasi degistir miydiniz? 5 kisinin hayatini diger1 kisinin hayatina tercih eder miydiniz? Bu soruya %90 bir cogunluk evet demis, yani makasin yonunu degistirip sadece 1 kisinin olumune sebep olacaklarini soylemisler.
Senaryo 2: Simdi tek bir yon var demir yolunda ve siz bir koprunun ustundesiniz. Trenin geldigini goruyorsunuz kopruden. Trenin gittigi yonde calisan 5 isciyi de goruyorsunuz. Yine onlari uyaramiyorsunuz, onlar da treni gormuyorlar. Bu sefer, koprude yaninizda bir adam var. Eger adami itelerseniz, adam demiryoluna dusecek ve gelen treni durduracak. Ve boylece tren yolunda calisan 5 kisinin hayati kurtulacak. Soru: Bu durumda onunuzdeki adami tren yoluna iter miydiniz? Bu deneye katilanlarin %90'u bu soruya hayir itemem demis.
Iste, ahlaki ikilem burada ortaya cikiyor. Iki senaryoda da, 1 yasama karsi 5 kisinin yasami kurtariliyor. Ama hangi kultur veya dinden gelinirse gelinsin, birinciye evet ikinciye hayir deme orani degismiyor. Peki, bu deney sizin uzerinizde yapilsaydi sizin cevabiniz ne olurdu??
Nörolojistler, bu deneyi MRI ile beyinde aktiflesen bolgeyi inceleyerek yapmislar. Ilk deneyde beyin sadece matematik yapiyor, beynin yalniz bir bolgesi aktiflesiyormus. Ikinci deneyde once matematik alani aktiflesiyor ama ayni zamanda beynin baska bir bolgesi daha aktiflesiyormus. Baskasinin olumunden direk sorumlu olmak, ahlaki bolumu fazlasiyla uyarip, hayir cevabi vermemize sebep oluyormus. Bilim adamlari, temel ahlak prensiblerimizin, din, kultur ve egitimden bagimsiz olarak insan tabiatina(DNA'ine) gomulu oldugu sonucuna varmis deneyler sonucu.
Buna benzer bir baska problem de: Savastasiniz.Tum koy hanesi ile bir yere saklanmissiniz. Bebeginiz var. Askerler size cok yakinken bebeginiz siddetli bir sekilde aglamaya basliyor. Bebeginizi susturmak icin bebegin agzini kapatip bogulmasina ve olumune sebep olaraktan tum koy halkini kurtarir misiniz? Yoksa bebegi oldurmeyip askerlerin sizi bulmasini ve tum koy halkini oldurmesini mi tercih edersiniz. Bu problemde "bebegini oldurme" diye bagiran ahlaki beyin parcacigi ile matematiksel hesaplar yapan faideci beyin parcacaginizi carpisacak.
4 comments:
birincisinde makasi degistirmem, cunku diger tarafta calisan bir isci tren seferlerini kontrol etmis ve tren gelmeyecegini bilerek orada rahat bir sekilde calisiyor olabilir. bu durumda ben makasi degistirirsem o isciyi aldigi tedbire ragmen öldürmüs ve onun katili olmus olurum. oysa hic bir sey yapmadigimda diger 5 isci kendi dikkatsizliklerinin kurbani olmus olurlar.
kopru olayinda ise, madem ki trenin onune bir adam dusmesi treni durduruyor, niye ordaki adami iteyim ki? kendim atlarim trenin onune, hem trenin onune dusmem de garanti olur. oteki turlu adamla bogusup adami tren yoluna dusuremezsem hem adam gider hem de 5 isci :) adami raylara tuttursam bile adamin katili olurum. o durdurabiliyorsa, ben de durdurabilirim. atlarim, durur...
bebek olayinda ise, bebegin agzini sikica kapatir, burnunu acik birakirim :)
Sanirimenaryo'da tum insanlari dusunmeyen varliklar olarak alacagiz. Bir tur hayvan olarak alip onlari, trenin geldigi bilmeyen-duymayan-gormeyen canlilar olarak alacagiz. Eger boyle dusunmezsek iki senaryoda da insanlar zaten farkeder trenin geldigini.
Bebek senaryosunda da, bebegi bogmak veya koy halkini kurtarmak var. Baska alternatif dusunmek yok. Bana kalirsa da bebegin agzina sıkı sıkıya kapatirim, burnunu acikta birakirim, niye bogulsun degil mi?
Radio Lab harika bir program! Onun gibi cok severek dinledigim bir baska program da This American Life. Mutlaka tavsiye ederim:
http://www.thisamericanlife.org/
ThisAmericanLife'de gercekten hos bir program. Ikisi de ipodumda kayitli. Firsat buldukca dinliyorum. Keske daha cok yayin yapsalar.
Post a Comment