Temple Grandin ve Otizm

Cok uzun zamandir izledigim en guzel filmlerden biriydi: Temple Grandin'in hayat oykusu. Temple Grandin otistik biri. Otizm(autism) buralarda cok fazla duydugum bir hastalik. Cok fazla arastirma yapilmakta uzerine ABD'de, bizim bolumde bir hoca yuzbinlerce dolarlik projeler almakta otizmli hastalarin beyin MR'larini incelemek uzere. Bu kadar cokca duydugum bir hastalik olmasina ragmen, ne tur bir hastalik oldugu tam kafamda canlanmamisti. Bu film sagolsun otizm ile ilgili tum merak ettigim hususlari giderdi.


Otizm, cocukluk doneimde kendini gosteren bir hastalik. Cocuktaki bir yetenegin cok fazla gelismis olmasi ama diger yeteneklerin gelismis olmamasi demek. Mesela kimi cocukta gorsel yetenek fazla olurken sozel yetenek cok zayif olabiliyormus. Ya da bazilarinda sesler cok guclu oluyormus, bazilarinda sozel bilgiler guclu oluyormus. Cogu hasta, insanlarla iletisimde zorlaniyor, sinir krizleri ve panik ataklar geciriyormus. Eskiden otizmin ruhsal bir hastalik olduguna inaniliyormus. Sebebinin de anne-babanin bebegi anne karnindayken ihmal etmesi veya istememesi diye dusunuluyormus. 1980'lerde otizmin biyolojik bir hastalik oldugu kanitlanmis. Ozellikle MR gibi goruntuleme teknikleri ile otistik insanlarin beyinlerinin farkli oldugu kanitlanmis. Beynin farkli kisimlari normalden daha buyukken diger kisimlari kucuk olabiliyormus ya da bolumler arasi iletisimler zayif olabiliyormus.


Filmde gorsel algilari cok guclu olan, konusmayi cok gec ogrenen, insanlarin kendisine dokunmasini istemeyen genc bir kiz var. Cok zeki bir kiz. Normal insanlarin goremedigi detaylari otistik zihni ile gormekte. Yazlarini, teyzesinin ciftliginde gecirmekte. Hayvanlarla cok ilgili, ozellikle buyuk bas hayvanlarla. Tum hayvanlarla normal insanlarin kuramadigi bir iletisime gecebiliyor. Kendini insandan ziyade bir hayvan olarak nitelendiyor, konusmasi zayif diger duyulari guclu oldugu icin. Bilimle de cok ilgili. Gittigi lisenin fen bilgisi ogretmeni, onun yasamini degistiriyor. Ogretmen eskiden NASA'da calisan bir bilim adami. Temple'in farkli calisan beyninin avantajlarini gosteriyor ona ve cevresine. Mesela lisedeyken, Temple illuzyon odasini kendi basina kuruyor.



Temple, konusmakta ve insanlarla iletisim kurmakta cok zorlandigi halde master ve doktora yapiyor Arizona State'de, hayvan davranislari ile ilgili. Su anda da Colorado Universitesinde profesor. Otistik biri olarak cok siradisi bir yasami var.


Master tezinde, hayvanlarin huzurlu oldugunda daireler cizdigini gozlemliyor. Huzurluyken cikardiklari seslerle, huzursuzken cikardiklari sesleri inceliyor. Hayvanlarin daha iyi sartlarda daha huzurlu yasamalarini saglamak icin cesitli duzenekler gelistiriyor. Mesela, hayvanlarin ilaclanmasi hayvanlari cok streslendiriyor. Bu stresi azaltmak icin dongusel bir yurume yolu icat ediyor.



Devamli birseyler icad ediyor film boyunca. Tam bir muhendis, tam bir bilim adami.
Mesela,sarilma makinesi diye birsey icad ediyor. Insanlarin ona sarilmasi cok fazla uyarici oldugu icin buna dayanamiyormus ya da sesler cok fazla uyarici olabiliyormus, boyle durumlarda panik atak veya sinir krizi gecirebiliyormus. Hayvanlarin bu tur durumlarda vucutlarinin sikistirildigi bir makineye kondugunu gormus. Ayni sikistirma makinesine kendisi de girmis ve cok sakinlestigini gozlemlemis orada. Ve benzer bir makine icad etmis. Simdi bu makine cogu otistik cocuk uzerinde kullaniliyormus.


Filmi izledikten sonra, onun TED'de verdigi su (bu arada TED'de videolar Turkce altyazi seyredilebilir) konusmayi izledim. Konusmanin mesaji: otistik cocuklarin ozel yeteneklerini kesfedip, onlara yeteneklerine uygun sekilde zorlayici problemler vermek insanligi cok ileriye goturebilirdi.

Sonsoz: Film cok etkileyici, cok akici ve cok ogretici. Bir de, film bir tv kanali icin cekildiginden, kucukken ailemle birlikte oturup izledigim TRT'de yayinlanan filmlerin tadini aldim. Bu arada filmi iste buradan izleyebilirsiniz. Eskiden hep dvd'den izlerdim filmleri ya, simdilerde useniyorum kutuphaneye gidip film almaktan.